علم کلام
علم کلام
از ویکی‌پدیا، دانشنامه? آزاد
 مجموعه مقاله‌های | |
|---|---|
| اصول | |
| اصول خاص تشیع | |
| فروع | |
| فروع خاص تشیع | |
| منابع اسلامی | |
| شخصیّت‌ها | |
| مذهب‌ها | |
| مذاهب فقهی | |
| مذاهب کلامی | |
| علوم اسلامی | |
| تاریخ اسلام | |
| جغرافیای اسلام | |
|
مکه • مدینه
| |
علم کَلام یا کلام‌شناسی دانشی است که به بحث پیرامون اصول
اعتقادی و جهان‌بینی دینی بر مبنای استدلال
عقلی و نقلی می‌پردازد و به شبهه‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ
می‌دهد.
علم کلام از علوم
اسلامی است که بیشتر بر کاربرد عقل و علم در مسائل اعتقادی
تکیه دارد تا باور تقلیدی. علم کلام معتقد به تحقیقی بودن باورهای اعتقادی است، نه
تقلیدی بودن آنها.
دانش کلام، به پایه‌های اعتقادی در یک دین و مقابله و بحث با نظرات دیگر
اندیشه‌ها می‌پردازد. جُستارهایی مانند برهان‌های
اثبات وجود خدا، حدوث
یا قدم
جهان هستی، نبوت
خاصه و عامه،
عدل
الهی، امامت، معاد
و... در این رشته نظری بحث می‌شود. دانشمند علم کلام را «متکلم» می‌نامند.
در آثار اسلامی گاه از متألهین
دیگر ادیان نیز به عنوان متکلم نام‌برده شده‌است.
فهرست مندرجات |
//]]>
[ویرایش] پیرامون واژه
لغتنامه?
دهخدا درباره? علت نامیده شدن این علم بدین نام، چنین آورده است[?]:
| « | این علم را برای آن علم کلام خوانند که اولین اختلاف در کلام اللّه را مطرح و مورد مباحثه قرار داده و از مخلوق و غیر مخلوق بودن آن صحبت بمیان آورده‌اند. (از الانساب سمعانی). |
» |
[ویرایش] تفاوت علم کلام با فلسفه
گرچه علم کلام و فلسفه الهی، هر دو بر مبنای استدلال عقلی استوار گردیده‌اند،
ولی تفاوتهایی میان آنها وجود دارد که به مهمترین آنها اشاره می‌شود:
- تفاوت از جهت موضوع بحث، به این معنا که موضوع بحث در علم کلام، عقاید دینی
است، ولی موضوع بحث در فلسفه، مطلق وجود از آن جهت که موجود است است. - تفاوت از جهت روش، به این معنا که فیلسوف، بدون پیش فرض، به بحث و بررسی
یافته‌های عقلی پیرامون نظام هستی می‌پردازد، ولی متکلم، چهارچوب معینی را در زمینه
عقاید و باورهای دینی در نظر می‌گیرد و تلاش می‌کند در پرتو عقل و نقل، اصول مورد
نظر را به اثبات برساند. - تفاوت از جهت نوع دلایل، به این معنا که فیلسوف، تنها از دلایل عقلی بهره
می‌جوید، ولی متکلم برای اثبات اصولی مانند اثبات وجود خدا و توحید و اثبات نبوت،
از دلایل عقلی استفاده می‌کند، و در زمینه اثبات اصولی دیگر مانند امامت، معاد و
غیره، هم از دلایل عقلی و هم از دلایل نقلی بهره مند می‌گردد.
[ویرایش] متکلم
مُتَکَلِّمْ یا کلام‌شناس کسی است که با علم کلام و اصول آن، آشنا باشد.[?]
لغتنامه?
دهخدا در سرواژه? متکلم چنین آورده‌است[?]:
عارف به علم کلام. (از اقرب الموارد). کسی را گویند که بعلم کلام و اصول آشنا
باشد. این علم را برای آن علم کلام خوانند که اولین اختلاف در کلام اللّه را مطرح و
مورد مباحثه قرارداده و از مخلوق و غیر مخلوق بودن آن صحبت بمیان آورده‌اند. (از
الانساب سمعانی). صاحبان علم کلام. و علم کلام علمی است که در آن مقدمات علم منقول
را به دلایل عقلی ثابت کنند و دلایل رابه ادله عقلیه موجه سازند. اهل کلام. کلامی.
آن که علم کلام داند. آن که توفیق میان فلسفه و دین خواهد. عالم بعلم کلام. دانای
بعلم کلام. آن که فهم حقایق اشیاء خواهد به برهان با شرط مطابقت با دین. عالم به
علم کلام. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). که حقایق اشیاء را با برهان و انطباق با
احکام شرع درک کند و بدیگران تعلیم دهد از طریق خطابه و جز آن.
[ویرایش] مذاهب کلامی
مذاهب کلامی بسیاری در جهان اسلام مطرح شده‌است، ولی معروفترین آنها عبارتند
از:
[ویرایش] تاریخچه علم کلام در اسلام
مذهب کلامی امامیه، به زمان ائمه
اطهار (ع) باز می‌گردد. این مکتب در عصر امام
محمد باقر (ع) متولد سال ?? هجری، و امام
جعفر صادق (ع)، متولد سال ?? هجری، به اوج خود رسید.
در قرن دوم هجری، برخی از مکاتب عقلی کلامی دیگر، مانند مکتب «معتزله» پدید
آمدند. مکتب معتزلة، توسط «واصل
بن عطاء»، متوفای سال ??? هجری بنیانگذاری شد. او با حسن بصری معاصر بود و در
مجالس درس او شرکت می‌نمود، ولی از شیوه فکری وی کناره گیری کرد و حوزه کلامی دیگری
را تاسیس نمود و بدین جهت، مکتب او «معتزله» نامیده شد؛ در حالی که پیروان این
نحله، خود را «اهل التوحید و العدل» می‌نامیدند.
در قرن سوم هجری، مکاتب فکری و کلامی دیگری نیز، مانند مکتب «طحاویة» توسط «احمد
ابن محمد ابن سلامة الطحاوی»، متولد سال ??? هجری در مصر، و مکتب «اشعریة» توسط
«ابو الحسن علیّ ابن اسماعیل اشعری»،
متولد سال ??? یا ??? هجری در منطقه بین النهرین، و مکتب «ماتریدیة» توسط «ابومنصور
ماتریدی»، متوفای سال ??? هجری در سمرقند بوجود آمدند.